Okres zaborów, a następnie I wojny światowej uniemożliwił stworzenie jednej struktury, która zrzeszałaby poszczególne jednostki ochotnicze. Dodatkowo strażacy ci jako ochotnicy, społecznicy i patrioci włączali się aktywnie w walki przeciw wrogom ojczyzny. Prekursorem Związku Ochotniczych Straży Pożarnych był Związek Floriański, zawiązany w 1916 roku. Był to ruch społeczny i obywatelski, którym kierowali Bolesław Chomicz oraz Józef Tuliszkowski.

Pierwsze wzmianki o powołaniu formalnego związku, noszącego wtedy nazwę Głównego Związku Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, pochodzą z roku 1921. Niestety nie funkcjonował on długo, ponieważ w połowie XX w. wybuchł kolejny globalny konflikt, którego główny front znów przetaczał się przez nasze ziemie. Ponownie ochotnicy masowo wstępowali do wojska chcąc bronić granic Polski. Niestety wielu z nich poniosło śmierć, co było ogromną stratą dla pożarnictwa w naszym kraju.

W cztery lata po oficjalnym zakończeniu II wojny światowej Związek został rozwiązany, a następnie 6 lat później ponownie reaktywowany, funkcjonując w tym kształcie, aż do 1992 roku. To właśnie w kwietniu 1992 roku odbył się IX Zjazd Krajowy, który przyjął nazwę obowiązującą do dziś: Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Obecnie Związek, podobnie jak Ochotnicze Straże Pożarne, jest stowarzyszeniem i działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – prawo o stowarzyszeniach. Dodatkowo jego funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej oraz statut Związku.

Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej zrzesza Ochotnicze Straże Pożarne z terenu Polski. Zgodnie z zapisami statutu może on również posiadać oddziały, które dzielą się na: wojewódzkie, powiatowe i gminne. Oddziały gminne tworzone są przez pojedyncze OSP, oddziały powiatowe przez oddziały gminne, a oddziały wojewódzkie przez oddziały powiatowe. Z uwagi na ścisłą współpracę Ochotniczych Straży oraz Związku z samorządami, taki podział oddziałów pokrywa się z podziałem administracyjnym kraju.